आहारयोग

आहारयोग

लेख क्रमांक 10

‪#‎मोदक‬ ‪#‎खोबरे‬ ‪#‎साखर‬ ‪#‎गहू‬ ‪#‎साजूकतूप‬

नमस्कार मंडळी!
काय मग?
तांदुळाच्या पिठाच्या गरम उकडीचे, मऊसूत, चाफेकळी नाकाच्या, सुबक पाकळ्यांच्या, भरपूर गूळ-खोबरे-वेलचीयुक्त सारणाच्या मोदकांचा - साजूक तुपाच्या धारेबरोबर - शब्द-स्पर्श-रूप-रस-गंध असा सर्वांगांनी आस्वाद घेतलात की नाही? बाप्पांनी येताना पाऊसही आणला म्हणून आनंदात अम्मळ एखादा मोदक जास्तच खाल्ला असेल तरी हरकत नाही हं।
या लेखात पाहूया तळणीचे मोदक -
गव्हाची कणिक / रवा-मैदा / कणिक-रवा-मैदा इ. च्या कमी-जास्त संयोगातून मोदकाचे आवरण तयार केले जाते.
हे पीठ भिजवताना काही ठिकाणी ते दुधात भिजवतात तर काही ठिकाणी दूध-पाणी वा फक्त पाणी. तेल वा तुपाचे मोहन घातले तर पदार्थ खुसखुशीत होतो.
सारण म्हणून काही ठिकाणी ओले-खोबर-गूळ वा डाळीचे पुरण वा सुक्या खोबऱ्याचे पिठीसाखरेचे वा पंचखाद्सायाचे सारण असते.
तळणीच्या मोदकांचे घटक व त्यांचे गुणधर्म पुढीलप्रमाणे -
गहू - गहू हे स्निग्ध, शीतल, वात-पित्तदोष कमी करणारे, दाह कमी करणारे, हाडे सांधण्यासाठी उपयुक्त, शरीरास स्थिरता - बळकटी आणणारे, बल वाढवणारे, जीवनशक्ति वाढवणारे आणि म्हणूनच रोजच्या आहारात पोळी/रोटी/फुलका या स्वरूपात समाविष्ट झाले आहेत.
कणिक - कोंड्यासकट दळलेले गहू म्हणजे कणिक.
रवा - हेच गहू जाडसर दळून गव्हाचा रवा तयार करतात.
मैदा - पूर्वी मैदा हा गहू स्वच्छ धुवून, सुकवून, जात्यावर दळून घेऊन, मलमल वा धोतराचे पान वा साडी यावरून गाळून घेऊन वापरत. तांदुळाची पिठी करतात तीच कृती. सध्या बाजारात मिळणारा मैदा मात्र अनेक कृत्रिम रसायनांनी युक्त असल्याने तब्येतीला घातकच.
तेलात तळलेले गव्हाचे पदार्थ हे दृष्टिसाठी वाईट - डोळ्यांवर वाईट परिणाम करणारे असे आयुर्वेद शास्त्र सांगते. तेव्हा, पुरी, सामोसे, शंकरपाळे, करंजी, मोदक इ. गव्हाचे वा रवा/मैद्याचे पदार्थ साजूक तुपातच तळावेत. तरच ते चवीला ही आणि तब्येतीलाही अत्युत्तम. सण साजरा करायचाय, सणाचा आनंद घ्यायचाय पण ते करताना परवडत असतानाही तुपाऐवजी तेल त्यातून रिफाईंड वा गव्हाऐवजी मैदा वा साखर-गूळाऐवजी कृत्रिम गोडवा आणणारे पदार्थ वापरून स्वतःचीच फसवणूक कशाला करावी बरं? पूर्वजाच्या तब्येतीचे दाखले द्यायचे तर त्यांच्याच चांगल्या खाण्याच्या सवयी व चांगली जीवनशैली आपणही आत्मसात करावी हे खरे ना?
तेव्हा तळणीचे गव्हाचे मोदक गव्हाच्या कणकेचेच, आकाराने लहान करा व रिफाईंड तेलाऐवजी शक्यतो साजूक तुपात तळा आणि आस्वाद घ्या - बघा काय फर्मास लागतात.
कणकेचे मोदक अंमळ जास्त खाऊन सुस्ती आली असेल वा अजीर्ण झाले असेल तर काकडी खायला विसरू नका.
गहू वा गव्हाच्या पदार्थांचे अजीर्ण काकडीने कमी होते. म्हणूनच पुरणपोळी ही पोटाला जड झाली तर कणकेच्या अजीर्णावर काकडी आणि हरभऱ्याचा डाळीवर वा पुरणावर कोवळा मुळा हे अजीर्ण कमी करणारे उतारे आहेत.
खोबरे - गेल्यावेळी आपण ओल्या खोबऱ्याचे गुण पाहिले. यावेळी -
सुके खोबरे - हे स्निग्ध, पचायला जरा जड, दाह व मलावष्टम्भ करणारे, रुचकर, बल व वीर्य वाढविणारे आहे.
साखर - ही थंड असून दाह, तहान, उलटी, मूर्च्छा, रक्तदोष व पित्तदोष कमी करते. ही साखर जितके कृत्रिम पदार्थ न वापरता तयार केली असेल तेवढी अर्थातच तब्येतीला चांगली म्हणून ब्लीच न केेलेली साखर शक्यतो वापरावी.
विशेष माहिती -
आपल्याला माहीतच असेल की आपले अनेक भारतीय पण प्रांतीय पदार्थ दुसऱ्या प्रांतातही प्रसिद्ध आहेत. मोदक हे भारताच्या पश्चिम, पूर्व व दक्षिण किनारपट्टीवर स्थानिक पक्वान्न म्हणून प्रसिद्ध आहेतच. संस्कृत व मराठी प्रमाणेच ओरिया, गुजराती व कोंकणी भाषेतही त्यांना 'मोदक'च म्हणतात. तमिळ 'मोदक' वा 'कोळकटै', मल्याळी भाषेत 'कोळकटै', कानडी भाषेत 'मोदक' किंवा 'क़डबू', तेलगू भाषेत 'कुडुमु' म्हणतात.
उकडीचे मोदकाप्रमाणेच पण टोक व मुखऱ्या नसणारे, सारण भरून गोल वळलेले कौळकटै हे केरळ व दक्षिण तामिळनाडूत प्रसिद्ध आहेत. तामिळनाडूत हे कोळकटै गणपतीचाच नेवैद्य मानले जातात.
तसेच ओरिसा, आसाम, बंगाल येथे तांदुळपिठाच्या उकडीची पातळ पारी करून त्यात गूळ-खोबऱ्याचे सारण भरून घडी घालून केळीच्या पानांवर पातोळ्याप्रमाणे वाफवतात त्याला 'पीठा' म्हणतात.
म्हणजेच आपली खाद्यसंस्कृती, परंपरा भारतभर कश्या पसरल्या आहेत त्यावरूनच किती जुन्या आहेत व अजूनही टिकून आहेत हे जाणवते, आपणही त्या टिकवून पुढे पोचवायला हव्यात. नव्याचे तारतम्याने स्वागत हवेच पण जुने सोडून नव्हे. जुन्याचा आदर व नित्य वापरही हवाच यासाठीच हा लेखनप्रपंच.
© वैद्य तनुजा गोखले,
पुणे.
tanugokhale@gmail.com
skype ID - tanugokhale
twitter handle - tanugokhale
संपर्क - 9765383735