योनीस्राव : कारण – निवारण.....? स्त्री आरोग्य साठी खास ...

**********************
योनीस्राव : कारण – निवारण.....?   स्त्री  आरोग्य साठी  खास ...

  डॉ .सुभाष मार्लेवार .....M .D .

योनी स्राव, योनीसंदर्भात इतर संक्रामक आजार हे दिसायला साधे असले तरी त्याच्या प्राथमिक तक्रारींकडे दुर्लक्ष केल्यास गर्भाशयाचे आरोग्य बिघडू शकते. परिणामी भविष्यात गर्भाशयबाह्य गर्भधारणा, ट्यूबल प्रेग्नन्सी, गर्भस्राव, गर्भपात यांसारख्या परिणामांना सामोरे जावे लागू शकते...

योनी, स्त्री जननेद्रियातील एक महत्वाचे अंग. योनीच्या आतील आम्लीय प्रदेश  होणाऱ्या संसर्गास आळा घालते. योनीतून जो स्राव येतो तो योनीला निरोगी आणि स्वच्छ ठेवत असतो. सामान्य योनिस्रावात कोणत्याही प्रकारचा अडथळा योनिमार्गातील संसर्गास जन्म देतो.
सामान्य योनिस्राव::
सर्वच महिलांना काही प्रमाणात योनी स्राव होणे स्वाभाविक बाब आहे. सामान्य स्राव स्पष्ट, अंधुक पांढरा किंवा पिवळसर दिसतो. सामान्य स्रावात परिवर्तन मासिक चक्र, मानसिक तणाव, पोषणाची स्थिती, गर्भावस्था, गर्भनिरोधक गोळ्या खाण्याने तसेच यौन उत्तेजना यांसारख्या अनेक कारणे येतात.
मासिक चक्राचे प्रभाव :
मासिक चक्र योनी भागाला प्रभावित करते. मध्य चक्राच्या कालावधीत ओलसरपणा आणि स्पष्ट स्रावात वाढ होते. योनीचा PH बदलत असतो आणि मासिक चक्राच्या थोडे आधी आणि त्यादरम्यान तो आम्लीय होत जातो. म्हणून अशा वेळी संसर्ग होणे सामान्य बाब आहे.
असामान्य सरावाची लक्षणे::
स्रावाचा रंग आणि प्रमाणामध्ये कोणत्याही प्रकारचे परिवर्तन योनिमार्गातील संसर्गाचे लक्षण असते. योनिमार्गातील संसर्गाची लक्षणे खालीलप्रमाणे –
• स्रावासोबत खाज, व्रण आणि दुखणे
• सतत स्राव होणे
• लघवी करताना त्वचा जळजळणे
• पांढरा दह्यासारखा स्राव
• अस्वच्छ घाण असलेला भुरा/पांढरा/पिवळा/हिरवा स्राव
अतिसूक्ष्म जंतूपासून होणारा संसर्ग :
अतिसूक्ष्म जंतूपासून होणाऱ्या योनी मार्गातील संसर्गाच्या कारणाचा अजूनही शोध लागलेला नाही. योनीच्या नाजूक भागात बिघाड झाल्याने योनीत जंतूची बेसुमार वाढ होते. हे सामान्यपणे होतच राहते आणि याबरोबरच इतर योनी ससंर्गसुद्धा होऊ शकते.
लक्षणे आणि खुण :
• योनिमार्गातील स्राव वाढणे
• भुरा / पांढरा/ पातळ पाण्यासारखा स्राव
• अस्वच्छ घाण स्राव येणे जो संभोगानंतर अधिकच गडद होतो
• योनीत खाज किंवा जळजळ होणे
• योनीत थोडी लाली किंवा सूज येणे
ट्रायकोमोनियासीस   ------
ट्रायकोमोनियासीस ट्रायकोमोनास व्हज्यान्यालिस नावाच्या जंतूमुळे होतो. ट्रायकोमोनियासीस साधारणपणे लैंगिक संपर्काच्या माध्यमातून पसरतो. तथापि हे सूक्ष्म जंतू ओलाव्याच्या वातावरणात २४ तासांपर्यंत जिवंत राहतात. ओल्या टोवेलच्या वापरामुळे हा संसर्ग निश्चितपणे होऊ शकतो.
लक्षणे आणि खुणा ___
पुष्कळशा स्त्रिया यापैकी कोणत्याही लक्षणाविषयी सांगू शकत नाही. हि लक्षणे अशी –
• पिवळा/ हिरवा फेसाळ स्राव
• घाण वास येणारा स्राव
• स्राव येण्यामध्ये वाढ
• वारंवार लघवी येणे
• योनीत जळजळ/ खाज येणे
हा संसर्ग थांबवण्यासाठी केवळ त्या स्त्रीवर उपचार न करता संभोग करणाऱ्या दोघांवरही एकाच वेळी उपचार केला जावा. उपचार पूर्ण होईस्तोवर लैगिक क्रिया करू नये.
फेसाळ संसर्ग __
योनीमध्ये बहुतेक थोड्या प्रमाणात फेस असतो. फेस वाढल्याने फेसाचे संसर्ग निर्माण होते. हे सर्वसाधारणपणे योनीच्या PH संतुलनात होणाऱ्या बदलामुळे होत असते. सामान्यतः हा संसर्ग यौन संचारी नसतो. फेसाळ संसर्गाचे मुख्य कारण म्हणजे वाढता तणाव, मधुमेह, गर्भावस्था, गर्भनिरोधक गोळ्यांचे सेवन, आन्तीबायोटीक्सचे सेवन.
लक्षणे आणि खुणा _
• स्रावाच्या प्रमाणात वाढ
• पांढरा दह्यासारखा स्राव
• योनी आणि लगतच्या भागावर लाली, अधिक खाज, जळजळ किंवा दुखणे
• लैंगिक क्रियेच्या वेळी त्रास
• जोपर्यंत जनन क्षेत्रात खाज अथवा जळजळ ही लक्षणे स्त्री सांगू शकत नाही, तोपर्यंत लैंगिक सोबत्यांचा उपचार होऊ शकत नाही.
योनीमार्गातील संसर्गाला आळा घालण्यासाठी उपाय ; ; ;
• योनीचा परिसर स्वच्छ आणि कोरडा ठेवावा.
• सुती अंडरवेअर वापरा.
• लघवी अथवा शौचालायावरून आल्यावर योनीचा पुढील आणि मागील भाग पुसून काढावा.
• डॉक्टरांनी सांगितलेल्या वेळेपर्यंत औषधे घ्यावीत.
• उपचार पूर्ण होईस्तोवर आणि लक्षणमुक्त होईस्तोवर लैंगिक संबध प्रस्थापित होऊ देऊ नये.
• संसर्ग आणि जळजळ असणारा भाग खाजवू नये. यामुळे त्रास वाढू शकतो.
• योनीच्या आत औषधाचा वापर करीत असाल तर तो मासिक चक्रातही चालू ठेवा.
• संसर्गाच्या वेळी मासिक चक्र सुरु झाल्यास सानेटरी प्याडचा वापर करावा.
• स्त्रियांच्या मासिक पाळीच्या संदर्भात अनेक तक्रारी असतात. त्या तक्रारीच्या संदर्भात थोडक्यात विवेचन व त्यावरील उपाय यासंदर्भातील चर्चा आपण या ठिकाणी केली आहे. सुप्रजननासाठी गर्भाशयाचे आरोग्य उत्तम असणे अत्यंत आवश्यक असते. प्राथमिक तक्रारीसुद्धा गर्भाशयाचे आरोग्य खराब करण्यासाठी कारणीभूत होतात. योनिस्राव, योनीसंदर्भात इतर संक्रामक आजार हे दिसायला साधे असले तरी त्यामुळे भविष्यात विविहितेस त्याचा धोका संभवू शकतो. गर्भाशयबाह्य गर्भधारणा, ट्यूबल प्रेग्नन्सी, गर्भस्राव, गर्भपात इत्यादी परिणामांना यामुळे सामोरे जावे लागते.
• योनिस्राव, योनी संक्रमण याची माहिती आता आपण पाहिलेलीच आहे. आता याविषयी आयुर्वेदातून कोणते उपचार करता येतील याचे थोडक्यात विवेचन करणार आहोत.
१) त्रिफळा क्वाथ योनिधावन – यामध्ये आवळा, हिरडा, बेहडा यांची भरड अंदाजे १५ ग्राम प्रत्येकी घेऊन त्याचा काढा तयार करावा. हा काढा तयार करत असताना १ लिटर पाण्यात भरड रात्री भिजत ठेवावी. सकाळी भरड पाण्यात कुस्करून १ लिटर पाणी मंद आचेवर अर्धा लिटर होईपर्यंत आटवावे. काढा गाळून घ्यावा. या काढ्याचा उपयोग योनिधावनासाठी तज्ञ वैद्यामार्फत करता येतो अशी व्यवस्था शासकीय आयुर्वेद रुग्णालयात किंवा इतर वैद्याकडे उपलब्ध असू शकते. याशिवाय,
२) दशमूळ भरड
३) पंचवल्कल क्वाथ
४) तुरटी जल
५) पुष्यानग चूर्ण काढा
इत्यादी काढ्याची योजना वैद्य यात करू शकतात. अशा प्रकारचे प्रयोग महाराष्ट्रातील अनेक आयुर्वेदिक रुग्णालयातून केले जातात. याचा लाभ महिलांना घेता येऊ शकतो. अशा चिकित्सेला योनिधावन चिकित्सा असे म्हणतात.

डॉ  सुभाष मार्लेवार M .D .
पोदार  रुग्णालय   वरळी  मुम्बई (सेवेची 75  वर्ष  विशाल  आयुर्वेद  परम्परा  आंतराष्ट्रीय ख्याति प्राप्त रुग्णालय .)..बाह्य रुग्ण  विभाग क्र __5..मंगल ..शुक्रवार ..