योग म्हंजे काय रं भाऊ ?

योग म्हंजे काय रं भाऊ?

आज आंतरराष्ट्रीय योग दिवस. भारतीय केंद्र शासनाने उचललेले एक स्पृहणीय पाऊल. आज जगभरातील अनेक देशांत मोठ्या प्रमाणात हा दिन साजरा केला जात आहे. आपल्या देशातही अनेक ठिकाणी सामूहिक आसन कार्यक्रमांचे आयोजन केले गेले. मात्र हे सगळे करताना 'योग' म्हणजे नेमकं काय असा प्रश्न पडतो का आपल्याला??

आलटून-पालटून नाकपुड्या दाबून घेणे म्हणजे योग की; अवघड अशा शारीरस्थिती करणे म्हणजे योग?
सकाळी सकाळी टीव्हीसमोर बसून केला जातो तो योग की; हिरवळीवर 'योग मॅट' अंथरून केला जातो तो??

'युज्' या धातूपासून 'योग' हा शब्द तयार झाला आहे. युज् म्हणजे 'जोडणे'. काय बरं जोडायचे असेल इथे?
जीवात्मा आणि परमात्मा यांना एकमेकांशी जोडणे म्हणजे योग.

भगवान श्रीकृष्ण म्हणतात; 'योग: कर्मसु कौशलम्।' अर्थात; कर्मबंधनातून मुक्त होणे हा योग आहे.
योग शास्त्राचे प्रणेते असलेले महर्षि पतंजली सांगतात; 'योगः चित्तवृत्ती निरोध:।' अर्थात; आपल्या मनाच्या प्रवृत्तींवर ताबा मिळवणे म्हणजे योग. हा ताबा मिळवत जाऊन अखेरीस भगवंतांनी सांगितलेल्या स्थानापर्यंत म्हणजेच मोक्षप्राप्तीपर्यंत जाणे हे आहे योगाचे ध्येय. योगाद्वारे मोक्ष मिळवताना आठ पायऱ्या चढाव्या लागतात. म्हणूनच योगाला नाव मिळाले 'अष्टांग योग'.

आपण ज्याला योग समजत असतो ते आसन आणि प्राणायाम या गोष्टी म्हणजे संपूर्ण योग नसून केवळ या आठांतील केवळ दोन पायऱ्या आहेत. आजकाल आपण यापूर्वीच्या यम-नियम इत्यादि पायऱ्यांना चक्क गाळून टाकलंय आणि थेट आसन-प्राणयामावर उडी मारली आहे. इतकंच नाही; तर त्यावरून पुढे असलेल्या धारणा-ध्यान-समाधी या पायऱ्या चढून मोक्षापर्यंत जाण्याचीही आमची तयारी नाही. आम्ही आपले त्रिशंकूसारखे मधल्या मध्ये अडकून पडले आहोत. 'करो योग रहो निरोग' हा नारा ऐकायला छान आहे. कित्येक प्रमाणात उपयुक्त ठरू शकतोदेखील मात्र ते योगशास्त्राचे अंतिम ध्येय नाही हे आजच्या योग दिनाच्या निमित्ताने आपण सगळ्यांनी ध्यानात घ्यायला हवे.

जगाला योगशास्त्राची अमूल्य देणगी देणारी भारतीय संस्कृती आणि या शास्त्राला दर्शन म्हणून त्याला सूत्रबद्ध करणाऱ्या महर्षी पतंजलींना दंडवत.

© वैद्य परीक्षित शेवडे; MD (Ayu.)

आयुर्वेदज्ज्ञ- लेखक- व्याख्याते
।। श्रीव्यङ्कटेश आयुर्वेद ।। डोंबिवली
संपर्क: ०२५१-२८६३८३५