निदान : कामला एवम्‌ प्रमेह

१५/ १०/२००६

०३.१५ मध्यान्ह

वैद्य संजय पेंडसे (आयुर्वेदाचार्य)

निदान    :     कामला एवम्‌ प्रमेह

चरक निदान स्थानात एकूण ८ अध्याय आहेत !

प्रथम ६ शारीर , अंतिम २ मानस व्याधी आहेत.

epidemic study आहे.

कारण मीमांसा बहुत केलेली आहे .

निदानातील ८ अध्यायांची चिकित्सास्थानात पुनरुक्ती का ?

निदानात ८ च अध्याय का ?

निदान प्रक्रिया "pathogenesis"विश्लेषण आहे !

यांत अनेक universal गोष्टी कथन केलेल्या आहेत !

निदानात व्याधी निर्माण प्रक्रिया वर्णन केलेल्या आहेत !

त्यांचा उपयोग अनुक्त व्याधी निदान सम्प्राप्ती मांडण्यात होतो !

हे काही proved hypothesis नाही ! तर स्वमत आहे !

माधव निदान या ग्रंथाची श्रीकण्ठदत्त टीका उत्तम आहे !

पण चरकसंहीता निदान स्थानावरील टीका ही विशेष आहे !

वेगवेगळ्या परिने व्याधी कसे होतात ते सांगितले आहे !

उदा.

१.    एकदोष एकानुबन्ध शीघ्र     -    रक्तपित्त

२.    सर्वभाव दुष्टी अनिश्चितस्तर     -    ज्वर    स्वयमोपशय/असाध्य!!

आज प्रमेह निदान बघू.

निदान प्रकार अभ्यासू !

प्रमेह व्याधीत

चिरकाल संप्राप्ती व आशुकारी अभिव्यक्ती आहे !

aaplied तत्व in 2nd सूत्र !

१.    VPK -> २० प्रकार , ... अपरिसंख्येय व्याधी !

२.    गुल्म   ->  ५ प्रकार    

*    हविप्राशात्‌ मेह-कुष्ठयोः !

    भूतलावर प्रथमोत्पत्ती (अभिभाव कारण)

*    मानस हेतू      :-     सत्व << रज तम     { मुख्य कारण : अज्ञान / मोह }

    विकार     :     राग मोह मत्सर , इ.

    असात्म्य इंद्रियार्थसंयोग ।

उदा.    pollustion संपर्कामूळे व्याधी होतात !

    आपण स्वतः काळजी घेतो पण इतर लोक घेत नाहीत !

    म्हणजे हा सामूहिक प्रज्ञापराध झाला !!

    आणि म्हणूनच सामाजिक ज्ञान-परिसंवाद महत्वाचे ठरतात.

    प्रत्येकाचे कर्म हे प्रत्येकासाठी हेतु ठरु शकते !!

३.    सन्निपातज प्रकारात कफाधिक्याचे वर्णन ?    

    सुश्रुतोक्तः च ।

    सन्निपाताचे वर्णन तर आहे पण पुन्हा स्व स्व वर्णन पण आहे !

    अग्निमांद्य -> स्त्रोतोरोध -> सम्प्राप्ती (व्याधीअभिव्यक्ती)

    "यथादुष्टेन दोषेन ,

    यथाच अनुविसर्पितः,

    लक्षणाभिव्यक्ती ।"

        हे सर्व काही एकाच वेळी होत नाही.

    it happens in multiple stages !

    आणि  हे जसे सामान्य संप्राप्तित सांगितले तसेच प्रायः इतर दोषज प्रकारांमध्येही घडते.

    दोषांची परिणती ही हेतुंवर अवलंबून असते !

    दोषांच्या परिणती ने दोषावस्था बदलतात .

४.    विकारsपरिसंख्येया ॥

    १. प्रमेहजन्य

    २. सामान्यतः

५.    सर्व व्याधींमध्ये

        निदान विशेष -

        दोष विशेष -    

        दूष्य विशेष -        यांवर सम्प्राप्ति अवलंबून असते.

    &

    विकार विघातक भाव व अभाव यांवर     संप्राप्तिची-व्याधीची अभिव्यक्ती अवलंबून असते !

    जसे

    *दोष विशेष     पण if no अनुबन्ध     -->     विकार निर्माण नाही !

    *दूष्य विशेष     & कालप्रकर्षानुबन्ध    -->    व्याधी विलंबाने निर्माण !

    *निदान विशेष     अल्पानुबन्ध        -->    तनु अपुर्णत्व

    &

    *विपर्यये विपर्ययः च ॥