.jpg)
आयुर्वेद कोश ~ आयुर्वेद की महती . . जहांगीर की जबानी !!
हिंदुस्थानावर मोघलांनी बरीच वर्ष राज्य केले . त्या 'बादशाह ' लोकांपैकी 'जहांगीर ' होय . तर हा जहांगीर आपली रोजनिशी लिहीत असे . . त्याला 'तुजूक ए जहांगीर ' किंवा ' जहांगीर नामा ' असे नाव आहे . मूळ पर्शिअन भाषेतली ही संपूर्ण रोजनिशी उपलब्ध आहे .तिचा हिंदी अनुवाद सुद्धा उपलब्ध आहे . त्यात आलेला आयुर्वेद संदर्भ शेअर करत आहे . . .
जहांगीरच्या दरबारात एक भारतीय बल्लवाचार्य दाखल झाला . 'मासळी ' शिजवण्याच्या त्याची खासियत होती . बादशहाच्या दरबारी नोकरी करायची इच्छा त्याने व्यक्त केली . त्यावर बादशाह म्हणाला की 'तू तुझी कला दाखव . ती पसंत पडली तर तुला नोकरीला ठेवू '
त्या दिवशी बल्लवाने शाही बावर्ची खान्यात मासळी तयार केली . बादशाह यास ती मासळी प्रचंड आवडल्याने त्याने बल्लवास नोकरीवर ठेवून घेतले . अनेक दिवस बल्लव बादशहास उत्तम असे जेवण खायला घालत असे . बादशाह आवडीने ते खात असे . एक दिवस मात्र तो बल्लव सापाचे तुकडे करून , सापाचे मांस बादशहास मासळी म्हणून खायला घालत असे ,हे उघडकीस आले . बादशाह समोर बल्लवाने याची कबुली दिली . . . बल्लव इतके सर्प आणत कोठून असे याबाबत बादशहास उत्सुकता निर्माण झाली . . . त्याने बल्लवास हुकूम केला की तू सर्प कोठून आणतोस हे आम्हास बघ्यायचे आहे . .
एके दिवशी बादशाह आपला लवाजमा आणि बल्लव घेऊन अरण्यात गेला . तेथे थोडी जागा मोकळी करून दुधाची कढई भरून ठेवली होती . त्या जागेपासून दूर अशी बादशाह व त्याच्या लावाजम्याची बसायची सोय केली . बल्लव मंत्र म्हणू लागल्यावर त्या अरण्यातून विविध सर्प बाहेर आले . . . त्या सर्पांचा प्रमुख आला . . ते सर्व सर्प त्या कढई मधील दूध पिऊ लागले . . . मुख्य सर्प मात्र बादशहा यास हवा होता . . तशी त्याने बल्लवास आज्ञा केली . . बल्लव यावर म्हणाला '' या सर्पास पकडणे म्हणजे साक्षात मृत्यू आहे . . तरीही आपणास हा सर्प हवा असेल तर माझी विनंती मान्य करा . . या सर्पाने मला दंश केला तर मला पुरून किंवा जाळून न टाकता काळ्या रंगाच्या बैलाचे पोट चिरून मला त्यात ठेवा आणि बंगाल मधील बारिसाल येथे असणाऱ्या माझ्या बहिणीला 40 दिवसांच्या आत बोलवा . आणि तिला ही हकीकत सांगा ''
मुख्य सापाला पकडताना त्याने बल्लवास दंश केला आणि तो मरणासन्न झाला . बादशाह ने त्यास काळ्या बैलाच्या पोटात बल्लवास घालून बैलाचे पोट शिवले . त्याच्या बहिणीस सांगावा पाठवला .
त्या बल्लवाची बहीण दिपाबाई दिल्लीत दाखल झाल्यावर तिला ही सर्व हकीकत सांगण्यात आली . तिने राजाकडून 3 दुधाने भरलेल्या कढया मागवून घेतल्या . त्या कढइत तिने तिच्याजवळ असलेले औषध टाकले . बल्लवाचे शरीर बैलाच्या पोटातून काढून त्या प्रथम कढई मध्ये टाकले . संपूर्ण कढई मधील दूध हिरवे झाले . त्या नंतर तिने दुसऱ्या कढई मध्ये आपल्या जवळील औषध टाकले . त्या दुसऱ्या कढई मध्ये बल्लवाचे शरीर टाकले आणि त्या कढई मधील दूध सुद्धा हिरवे झाले . तिसऱ्या कढईत औषध टाकून त्यात बल्लवाचे शरीर टाकले असता दूध हिरवे झाले नाही . पण बल्लवाच्या शरीराची मात्र हालचाल होऊन तो शुद्धीत / जिवंत जाहला !!
गोष्ट संपली . . आता शंका घेण्याचे आणि विवादाचे मुद्दे . .
1. मेलेला किंवा मरणासन्न माणूस काळ्या बैलाच्या पोटात 40 दिवस कसा राहील ?
2. बैलाच्याच पोटात का ?
3. तिने कोणते औषध दुधात घातले ?
4. मंत्र म्हंटल्यावर साप जंगलातून आले असे कसे ?
5. साप दूध पीत नाहीत असं म्हणतात मग इथे असे उल्लेख कसे ?
6. ही गोष्ट 'प्रयोगशाळेत ' सिद्ध होऊ शकते का ?? इत्यादी गुणिले अनंत !!
काळाच्या ओघात अनेक दुवे अनेक विद्या या नष्ट झाल्या आहेत . विष चिकित्सा आणि त्यावरील उपक्रम याचे संदर्भ संहितेत सापडतात . परंतु त्यावर आणि त्याच्या आधारावर 'यशस्वी ' चिकित्सा करणारी गुरु शिष्य परंपरा सध्या 'ज्ञात ' नाही . आदिवासी भागात किंवा ग्रामीण भागात भोंदू लोक विष उतरवायचा नावाखाली जे अघोरी प्रकार करतात त्याचे समर्थन ना आयुर्वेद करतो ना भारतीय शास्त्रे . .
ही गोष्ट शेअर करण्याचा हेतू असा की जहांगीर याच्या काळापर्यंत आयुर्वेद आणि वनस्पती शास्त्र किती प्रगत , प्रगल्भ आणि अग्रेसर होते याचा अंदाज आपल्याला बांधता यावा . 1627 मध्ये जहांगीर वारला . . त्यामुळे किमान 16 व्या शतका पर्यंत भारतीय शास्त्रे यशाच्या शिखरावर होती असे म्हणायला हरकत नाही . त्या नंतर मात्र आपली इतकी झपाट्याने घसरगुंडी झाली की आता आपल्याला 'असे काही होऊ शकते का ? ' किंवा ' असे काही झाले असेल का ?' असा प्रश्न पडतो आणि वाद घालायला आपण बाह्या सरसावून तयार होतो . . .
सदर घटना ही ' तुजूके जहांगीर ' मधील आहे . . . यावर विश्वास ठेवायचा की नाही हा ज्याचा त्याचा विषय . . आम्हाला मात्र असे संदर्भ मिळाल्यावर आनंद वाटतो भारतीय शास्त्रांच्या प्रगतीचा आणि दुःख सुद्धा वाटते सदर समृद्ध वारसा आणि ज्ञान कालौघात लुप्त झाल्याचे !!
वैद्य . अंकुर रविकांत देशपांडे
आयुर्वेद कोश (https://www.facebook.com/aarogyakosh/ )
9175338585
(लेख कृपया लेखकाच्या नावासह व नाव न बदलता शेअर करावा . या लहानश्या कृतीने तात्त्विक आनंद व नैतिक समाधान मिळते)
हिंदुस्थानावर मोघलांनी बरीच वर्ष राज्य केले . त्या 'बादशाह ' लोकांपैकी 'जहांगीर ' होय . तर हा जहांगीर आपली रोजनिशी लिहीत असे . . त्याला 'तुजूक ए जहांगीर ' किंवा ' जहांगीर नामा ' असे नाव आहे . मूळ पर्शिअन भाषेतली ही संपूर्ण रोजनिशी उपलब्ध आहे .तिचा हिंदी अनुवाद सुद्धा उपलब्ध आहे . त्यात आलेला आयुर्वेद संदर्भ शेअर करत आहे . . .
जहांगीरच्या दरबारात एक भारतीय बल्लवाचार्य दाखल झाला . 'मासळी ' शिजवण्याच्या त्याची खासियत होती . बादशहाच्या दरबारी नोकरी करायची इच्छा त्याने व्यक्त केली . त्यावर बादशाह म्हणाला की 'तू तुझी कला दाखव . ती पसंत पडली तर तुला नोकरीला ठेवू '
त्या दिवशी बल्लवाने शाही बावर्ची खान्यात मासळी तयार केली . बादशाह यास ती मासळी प्रचंड आवडल्याने त्याने बल्लवास नोकरीवर ठेवून घेतले . अनेक दिवस बल्लव बादशहास उत्तम असे जेवण खायला घालत असे . बादशाह आवडीने ते खात असे . एक दिवस मात्र तो बल्लव सापाचे तुकडे करून , सापाचे मांस बादशहास मासळी म्हणून खायला घालत असे ,हे उघडकीस आले . बादशाह समोर बल्लवाने याची कबुली दिली . . . बल्लव इतके सर्प आणत कोठून असे याबाबत बादशहास उत्सुकता निर्माण झाली . . . त्याने बल्लवास हुकूम केला की तू सर्प कोठून आणतोस हे आम्हास बघ्यायचे आहे . .
एके दिवशी बादशाह आपला लवाजमा आणि बल्लव घेऊन अरण्यात गेला . तेथे थोडी जागा मोकळी करून दुधाची कढई भरून ठेवली होती . त्या जागेपासून दूर अशी बादशाह व त्याच्या लावाजम्याची बसायची सोय केली . बल्लव मंत्र म्हणू लागल्यावर त्या अरण्यातून विविध सर्प बाहेर आले . . . त्या सर्पांचा प्रमुख आला . . ते सर्व सर्प त्या कढई मधील दूध पिऊ लागले . . . मुख्य सर्प मात्र बादशहा यास हवा होता . . तशी त्याने बल्लवास आज्ञा केली . . बल्लव यावर म्हणाला '' या सर्पास पकडणे म्हणजे साक्षात मृत्यू आहे . . तरीही आपणास हा सर्प हवा असेल तर माझी विनंती मान्य करा . . या सर्पाने मला दंश केला तर मला पुरून किंवा जाळून न टाकता काळ्या रंगाच्या बैलाचे पोट चिरून मला त्यात ठेवा आणि बंगाल मधील बारिसाल येथे असणाऱ्या माझ्या बहिणीला 40 दिवसांच्या आत बोलवा . आणि तिला ही हकीकत सांगा ''
मुख्य सापाला पकडताना त्याने बल्लवास दंश केला आणि तो मरणासन्न झाला . बादशाह ने त्यास काळ्या बैलाच्या पोटात बल्लवास घालून बैलाचे पोट शिवले . त्याच्या बहिणीस सांगावा पाठवला .
त्या बल्लवाची बहीण दिपाबाई दिल्लीत दाखल झाल्यावर तिला ही सर्व हकीकत सांगण्यात आली . तिने राजाकडून 3 दुधाने भरलेल्या कढया मागवून घेतल्या . त्या कढइत तिने तिच्याजवळ असलेले औषध टाकले . बल्लवाचे शरीर बैलाच्या पोटातून काढून त्या प्रथम कढई मध्ये टाकले . संपूर्ण कढई मधील दूध हिरवे झाले . त्या नंतर तिने दुसऱ्या कढई मध्ये आपल्या जवळील औषध टाकले . त्या दुसऱ्या कढई मध्ये बल्लवाचे शरीर टाकले आणि त्या कढई मधील दूध सुद्धा हिरवे झाले . तिसऱ्या कढईत औषध टाकून त्यात बल्लवाचे शरीर टाकले असता दूध हिरवे झाले नाही . पण बल्लवाच्या शरीराची मात्र हालचाल होऊन तो शुद्धीत / जिवंत जाहला !!
गोष्ट संपली . . आता शंका घेण्याचे आणि विवादाचे मुद्दे . .
1. मेलेला किंवा मरणासन्न माणूस काळ्या बैलाच्या पोटात 40 दिवस कसा राहील ?
2. बैलाच्याच पोटात का ?
3. तिने कोणते औषध दुधात घातले ?
4. मंत्र म्हंटल्यावर साप जंगलातून आले असे कसे ?
5. साप दूध पीत नाहीत असं म्हणतात मग इथे असे उल्लेख कसे ?
6. ही गोष्ट 'प्रयोगशाळेत ' सिद्ध होऊ शकते का ?? इत्यादी गुणिले अनंत !!
काळाच्या ओघात अनेक दुवे अनेक विद्या या नष्ट झाल्या आहेत . विष चिकित्सा आणि त्यावरील उपक्रम याचे संदर्भ संहितेत सापडतात . परंतु त्यावर आणि त्याच्या आधारावर 'यशस्वी ' चिकित्सा करणारी गुरु शिष्य परंपरा सध्या 'ज्ञात ' नाही . आदिवासी भागात किंवा ग्रामीण भागात भोंदू लोक विष उतरवायचा नावाखाली जे अघोरी प्रकार करतात त्याचे समर्थन ना आयुर्वेद करतो ना भारतीय शास्त्रे . .
ही गोष्ट शेअर करण्याचा हेतू असा की जहांगीर याच्या काळापर्यंत आयुर्वेद आणि वनस्पती शास्त्र किती प्रगत , प्रगल्भ आणि अग्रेसर होते याचा अंदाज आपल्याला बांधता यावा . 1627 मध्ये जहांगीर वारला . . त्यामुळे किमान 16 व्या शतका पर्यंत भारतीय शास्त्रे यशाच्या शिखरावर होती असे म्हणायला हरकत नाही . त्या नंतर मात्र आपली इतकी झपाट्याने घसरगुंडी झाली की आता आपल्याला 'असे काही होऊ शकते का ? ' किंवा ' असे काही झाले असेल का ?' असा प्रश्न पडतो आणि वाद घालायला आपण बाह्या सरसावून तयार होतो . . .
सदर घटना ही ' तुजूके जहांगीर ' मधील आहे . . . यावर विश्वास ठेवायचा की नाही हा ज्याचा त्याचा विषय . . आम्हाला मात्र असे संदर्भ मिळाल्यावर आनंद वाटतो भारतीय शास्त्रांच्या प्रगतीचा आणि दुःख सुद्धा वाटते सदर समृद्ध वारसा आणि ज्ञान कालौघात लुप्त झाल्याचे !!
वैद्य . अंकुर रविकांत देशपांडे
आयुर्वेद कोश (https://www.facebook.com/aarogyakosh/ )
9175338585
(लेख कृपया लेखकाच्या नावासह व नाव न बदलता शेअर करावा . या लहानश्या कृतीने तात्त्विक आनंद व नैतिक समाधान मिळते)
No comments:
Post a Comment