रे सुलतान

आयुर्वेद कोश ~ रे सुलतान !!

सलमान खान चा सिनेमा येऊन गेला की 'हंगामी ' पैलवानांची संख्या वाढायला लागते . गल्लो गल्ली आणि जिम मध्ये असे 'सुलतान ' हुप्पा हुय्या करायला सुरुवात करतात . विशेष करून नुकतीच मिसरूड फुटायला लागलेली पोरं आणि झिरो फिगर ची क्रेझ असलेल्या तरुणी यांना तर ' जिम ' म्हणजे 'मस्ट ' असते . जिम ला जाण्यास किंवा स्वस्थ राहण्यास आमचा विरोध नाही . परंतु झटपट 'सुलतान ' होण्याच्या नादात जे काही वाईट परिणाम शरीरावर होतात त्यावर प्रकाश टाकण्या साठी लेखन प्रपंच . . .

स्वास्थ्य किंवा फिट राहणे याचे अंतिम ध्येय हे 'मसल पम्प ' करणे हे नसते . किंवा मस्क्युलर असे सुलतान हे स्वस्थ असतातच असे नाही . त्यामुळे फिटनेस म्हणजे मसल पम्प हे समीकरण डोक्यातून प्रथम काढून टाकायला हवे . ते पम्प करायचेच असतील तर प्रथम -

1. शरीर म्हणजे काय ? हे समजायला हवे .
2. स्नायूंची रचना आणि भार वाहन क्षमता जाणून घेतली पाहिजे .
3. व्यायाम करायची 'शास्त्रीय ' पद्धत समजून आणि शिकून घ्यायला हवी .
4. वजन उचलत असताना आणि ठेवत असताना 'श्वासोच्छ्वास ' कसा असावा ? याबाबत 'अचूक ' मार्गदर्शन घ्यायला हवे .
5. आहार काय असावा आणि काय नसावा याबाबत 'तज्ज्ञांकडून ' सल्ला आणि मार्गदर्शन घ्यायला हवे.
6. प्रारंभी आपली 'ताकद ' किती आहे हे आपल्याला समजायला हवे .
7. ती ताकद 'अभ्यासाने + सरावाने ' वाढते हे मान्य करायला हवे . इत्यादी !

या प्रारंभिक गोष्टी व्यायाम सुरू करायच्या आधी लक्षात घ्यायला हव्यात . त्यांचा अभ्यास करायला हवा .शारीरिक क्षमतांना आणि मर्यादांना त्यांच्या अंतिम क्षणापर्यंत 'ताणणे ' हे योग्य नाही . आयुर्वेदिक भाग सांगायच्या आधी 'मॉडर्न ' लोक काय म्हणतात ते सांगतो -

जिम मध्ये अतिशय केलेला व्यायाम ' ओव्हर ट्रेनिंग सिंड्रोम ' यास जन्म देतो . Journal of Athletic Training यात प्रसिद्ध झालेल्या संशोधनानुसार या सिंड्रोम मध्ये काय होते पहा -

> अतिशय दमल्याची , शक्तिपात झाल्याची भावना
>स्नायू आणि सांध्यात वेदना
>डोके दुखी
>निद्रा नाश
>रोग प्रतिकारक क्षमता कमी होणे .
>भूक मंदावणे
>वजन कमी होणे
>प्रचंड तहान लागणे - विशेष करून रात्री .
>हृदयावर ताण येणे . इत्यादी !

हा सिंड्रोम विशेष करून 'एथलेट्स ' मध्ये पाहायला मिळतो . परंतु आपले 'सुलतान ' हे एथलेट्स पेक्षा कमी नसतात . सकाळ संध्याकाळ 'हेवी वर्क आऊट ' करणाऱ्या सुलतान मध्ये ही लक्षणे सहज आणि लवकर पाहायला मिळतात .

आयुर्वेदानुसार व्यायाम हा 'अर्धशक्ती ' करावा . यात व्यायाम करणाऱ्याचे हित आहे . व्यायाम करत असताना घशाला कोरड पडली की अर्धशक्ती व्यायाम झाला असे समजावे . त्यात ज्यांना सुलतान व्हायचेच आहे त्यांनी वसंत , हेमंत आणि शिशिर ऋतू मध्ये थोडा अधिक व्यायाम केला तर चालतो पण बाकी ऋतूत अर्ध शक्ती व्यायाम करणे उत्तम . जर हुप्पा हुय्या करत व्यायाम केला तर खोकला , ज्वर , ओकारी , दम लागणे , श्वास इत्यादी रोग आहेतच . . या सोबत 'व्यायाम शोष  ' नावाचा एक रोग होऊ शकतो !

क्षय किंवा शोष म्हणजे सामान्य भाषेत सुकणे . . बल हानी होणे !! आपल्या ताकदी पेक्षा अधिक व्यायाम , वजन उचलणे , कुस्ती करणे इत्यादी क्रिया केल्याने शरीरातील रसादि धातूंचा क्षय होऊन शरीर कृश होणे , कापणे (थरथरणे ) , बल , कांती (शरीराचे तेज ) , तोंडाची चव , अग्नी (पचन शक्ती ) कमी होते . यातून एक शब्दात सांगायचे तर 'चरख्यातून पिळून काढलेल्या उसासारख्या मनुष्य बलहीन , तेज नसलेला , वाळलेला दिसायला लागतो ' अशा व्यायामाचा काही उपयोग है क्या 'रे सुलतान ? '

व्यायाम करत असताना शास्त्रीय दृष्टिकोनातून व्यायाम , त्याला पूरक असा आहार , दोहोंना बल देणारी निद्रा (झोप ) ही अत्यावश्यक असते . मला बारीक व्हायचंय म्हणून मी डाएट पण करणार आणि जिम मध्ये 100 किलो चे 'स्कॉट्स ' पण मारणार हे 'धाडस ' अत्यंत चुकीचे आहे . एकदम 'हार्ड कोअर ' व्यायाम सुरू आणि आहार 'टोटली बंद ' यातून तुझ्या शरीराचे नुकसान होतं 'रे सुलतान ' !!

व्यायाम करणे , जिम ला जाणे यास कोणताही विरोध नाही . . पण त्याच्या 'अतिरेकाने ' नसत्या वयात नसती दुखणी निस्तरावी लागतात याचे वाईट वाटते . अनेकदा पंचविशीत केलेली 'सुलतान ' गिरी चाळीशीत डोके वर काढते त्यावेळी डोक्याला हात मारून घेणे यापलीकडे हातात काहीच रहात नाही . त्यामुळे शेवटी इतकंच लक्षात ठेव 'रे सुलतान ' . .

> व्यायाम ही हुय्या हुप्पा करायची गोष्ट नाही . ते शास्त्र आहे .
>व्यायामातले शास्त्र कळले तर 'स्वास्थ्य ' नाही कळले तर 'दवाखाना '
>व्यायाम -आहार - झोप यांचा समतोल 'अत्यावश्यक ' .
>आहार /सप्लिमेंट /मांसाहार सुरू करत असताना आधी आपल्या पचन शक्ती चा विचार .
>कमी वेळेत अधिकाधिक मसल्स पम्प करण्याचा अट्टाहास चूक .
>शारीरिक क्षमता ओढून ताणून व्यायाम करणे म्हणजे साहस .
>मुख्य व्यायामाच्या आधी 'वॉर्म अप ' आणि नंतर 'मसल्स रिलॅक्स ' करणे . तेलाने मसाज करणे आवश्यक . . .
> एसी मध्ये व्यायाम करणाऱ्यांना 'मनाचा मुजरा ' इत्यादी !!

स्टिरॉईस आणि सप्लिमेंट यावर स्वतंत्र लिहीनच . . पण 'खून मे तेरी मिट्टी . . मिट्टी मै तेरा खून . . ' असलेल्या 'जुनुनी सुलतान ' च्या स्वास्थ्याची काळजी वाटली म्हणून वास्तवाची थोडीफार कल्पना देणारा लेख लिहिला . . . सिर्फ तेरे लिये . . रे सुलतान !!

वैद्य . अंकुर रविकांत देशपांडे
9175338585

आयुर्वेद कोश (https://www.facebook.com/aarogyakosh/ )

(लेख कृपया लेखकाच्या नावासह व नाव न बदलता शेअर करावा . या लहानश्या कृतीने तात्त्विक आनंद व नैतिक समाधान मिळते)